به تاخیر نیانداختن افطار – قال رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما عَجَّلُوا الفِطرَ (۱) ؛ مردم، تا وقتى كه زود افطار مىكنند، در نیكىاند. – قال رسول الله صلى الله علیه و آله: عَجِّلُوا الإِفطارَ و أخِّرُوا السَّحورَ .(۲) ؛ افطارى را زود بخورید و سحرى را به […]
به تاخیر نیانداختن افطار
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما عَجَّلُوا الفِطرَ (۱) ؛
مردم، تا وقتى كه زود افطار مىكنند، در نیكىاند.
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله: عَجِّلُوا الإِفطارَ و أخِّرُوا السَّحورَ .(۲) ؛
افطارى را زود بخورید و سحرى را به تأخیر اندازید.
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله: مِن فِقهِ الرَّجُلِ فی دینِهِ تَعجیلُ فِطرِهِ و تَأخیرُ سَحورِهِ(۳) ؛
از دین شناسى مرد(فرد)، زود افطارى خوردن و تأخیر در سحرى خوردن است.
اول نماز، بعد افطار
تهذیب الأحكام عن زرارة و فضیل عن الإمام الباقر علیه السلام:
«فی رَمَضانَ تُصَلّی ثُمَّ تُفطِرُ ، إلاّ أن تَكونَ مَعَ قَومٍ یَنتَظِرونَ الإِفطارَ، فَإِن كُنتَ مَعَهُم فَلا تُخالِف عَلَیهِم و أفطِر ثُمَّ صَلِّ، و إلاّ فَابدَأ بِالصَّلاةِ.»
قُلتُ: ولِمَ ذلِكَ؟ قالَ: «لِأَنَّهُ قَد حَضَرَكَ فَرضانِ: الإِفطارُ وَالصَّلاةُ، فَابدَأ بِأَفضَلِهِما، و أفضَلُهُمَا الصَّلاةُ.»
ثُمَّ قالَ: «تُصَلّی و أنتَ صائِمٌ فَتُكتَبُ صَلاتُكَ تِلكَ فَتُختَمُ بِالصَّومِ، أحَبُّ إلَیَّ.»(۴)
از امام باقر علیه السلام روایت شده است:
«در (ماه) رمضان نماز مىخوانى و سپس افطار مىكنى، مگر آن كه با گروهى باشى كه منتظر افطارند. اگر با آنان بودى، بر خلاف آنان عمل نكن؛ افطار كن و سپس نماز بخوان، وگرنه اوّل، نماز بخوان.» گفتم: براى چه؟ فرمود: «براى آن كه دو واجب برایت پیش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز كه برتر است و نماز، برترینِ آن دو است.»
سپس فرمود: «نماز مىخوانى، در حالى كه روزهاى. پس، آن نمازت با روزه به پایان برده مىشود. این نزد من، محبوبتر است.»
– قال الإمام الباقر علیه السلام:
تُقَدِّمُ الصَّلاةَ عَلَى الإِفطارِ، إلاّ أن تَكونَ مَعَ قَومٍ یَبتَدِئونَ بِالإِفطارِ فَلا تُخالِف عَلَیهِم و أفطِر مَعَهُم، و إلاّ فَابدَأ بِالصَّلاةِ؛ فَإِنَّها أفضَلُ مِنَ الإِفطارِ، و تُكتَبُ صَلاتُكَ و أنتَ صائِمٌ أحَبُّ إلَیَّ. (۵) ؛
نماز را بر افطار مقدّم مىدارى، مگر آن كه با گروهى باشى كه اوّل، افطار مىكنند. پس با آنان مخالفت نكن و با ایشان افطار كن، وگرنه اوّل، نماز بخوان؛ چرا كه بهتر از افطار است و نمازت با حالت روزه نوشته مىشود و این نزد من، محبوبتر است.
– قال الإمام الصادق علیه السلام:
یُستَحَبُّ لِلصّائِمِ ـ إن قَوِیَ عَلى ذلِكَ ـ أن یُصَلِّیَ قَبلَ أن یُفطِرَ(۶)؛
براى روزهدار، مستحب است كه اگر توان داشته باشد، پیش از افطار، نماز بخواند.
امام باقرعلیه السلام فرمود: «براى آن كه دو واجب برایت پیش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز كه برتر است و نماز، برترینِ آن دو است.»
سپس فرمود: «نماز مىخوانى، در حالى كه روزهاى. پس، آن نمازت با روزه به پایان برده مىشود. این نزد من، محبوبتر است.»
– عیون أخبار الرضا علیه السلام عن رجاء بن أبی الضحّاك ـ فی وَصفِ صَومِ الإِمامِ الرِّضا علیه السلام ـ كانَ ـ إذا أقامَ فی بَلدَةٍ عَشَرَةَ أیّامٍ ـ صائِما لا یُفطِرُ، فَإِذا جَنَّ اللَّیلُ بَدَأَ بِالصَّلاةِ قَبلَ الإِفطارِ(۷)؛
عیون أخبار الرضا علیه السلام به نقل از رجاء بن ابى ضحّاك، در توصیف روزه امام رضا علیه السلام نقل می‌كند: هر گاه در شهرى دَه روز مىماند، روزه بود و افطار نمىكرد. پس چون شب فرا مىرسید، اوّل پیش از افطار، نماز مىخواند.
– و قَد رُوِیَ أیضا فی ذلِكَ أنَّكَ إذا كُنتَ تَتَمَكَّنُ مِنَ الصَّلاةِ و تَعقِلُها و تَأتی بِها عَلى حُدودِها قَبلَ أن تُفطِرَ، فَالأَفضَلُ أن تُصَلِّیَ قَبلَ الإِفطارِ، …(۸) ؛
روایت شده كه: هر گاه مىتوانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پیش از آن كه افطار كنى، بخوانى، بهتر آن است كه قبل از افطار كردن، نماز بخوانى؛ و اگر از كسانى بودى كه دلت پیش افطار كردن بود و میل تو، تو را از نماز مشغول مىكرد، اوّل، افطار كن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز این كه شرط است كه پرداختن به افطار پیش از نماز، سبب نشود كه وقت نماز بگذرد.
صدقه دادن
– قال الإمام الرضا علیه السلام:
مَن تَصَدَّقَ وَقتَ إفطارِهِ عَلى مِسكینٍ بِرَغیفٍ، غَفَرَ اللهُ لَهُ ذَنبَهُ، و كَتَبَ لَهُ ثَوابَ عِتقِ رَقَبَةٍ مِن وُلدِ إسماعیلَ(۹) ؛
هر كس پیش از افطار كردن، گِردهاى نان به بینوایى صدقه دهد، خداوند، گناهش را مىآمرزد و براى او ثواب آزاد كردن بندهاى از فرزندان اسماعیل را مىنویسد.
– قال الإمام الصادق علیه السلام:
كانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهماالسلام إذا كانَ الیَومُ الَّذی یَصومُ فیهِ أمَرَ بِشاةٍ فَتُذبَحُ و تُقطَعُ أعضاءً و تُطبَخُ، فَإِذا كانَ عِندَ المَساءِ أكَبَّ عَلَى القُدورِ حَتّى یَجِدَ ریحَ المَرَقِ و هُوَ صائِمٌ، ثُمَّ یَقولُ: «هاتُوا القِصاعَ، اِغرِفوا لاِلِ فُلانٍ وَاغرِفوا لاِلِ فُلانٍ»، ثُمَّ یُؤتى بِخُبزٍ و تَمرٍ فَیَكونُ ذلِكَ عَشاءَهُ، صَلَّى اللهُ عَلَیهِ و عَلى آبائِهِ(۱۰)؛
امام صادق علیه السلام فرمود كه امام سجّاد علیهالسلام هر روز كه روزه مىگرفت، دستور مىداد كه گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر كه مىشد، بر روى دیگها خم مىشد تا بوى آب گوشت را در حال روزه احساس كند. سپس مىفرمود: «ظرفها را بیاورید. براى فلان خانواده بریزید. براى فلان خانواده بریزید… .» سپس نان و خرماى خشك مىآوردند و غذایش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد!
قرائت سوره مباركه قدر
– قال الإمام زین العابدین علیه السلام:
«إِنَّـآ أَنزَلْنَـهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ» عِندَ فُطورِهِ و عِندَ سَحورِهِ، كانَ فیما بَینَهُما كَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فی سَبیلِ اللهِ تَعالى(۱۱) ؛
هر كس هنگام افطارى و سحرى خوردن، سوره «إنّا أنزلناه» بخواند، میان آن دو (وقت) همچون كسى خواهد بود كه در راه خدا به خون خویش آغشته است.
دعا كردن
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ لَدَعوَةً ما تُرَدُّ(۱۲) ؛
براى روزهدار، هنگام افطارش، یك دعاى مستجاب است.
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
إنَّ لِكُلِّ صائِمٍ دَعوَةً، فَإِذا هُوَ أرادَ أن یُفطِرَ فَلیَقُل عِندَ أوَّلِ لُقمَةٍ: یا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لی(۱۳)؛
هر روزهدارى، یك دعا (ى مستجاب) دارد. پس هر گاه خواست افطار كند، هنگام اوّلین لقمه بگوید: «اى آن كه آمرزشت گسترده است! مرا بیامرز!»
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
لِكُلِّ عَبدٍ صائِمٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ عِندَ إفطارِهِ، اُعطِیَها فِی الدُّنیا أو ذُخِرَ لَهُ فِی الآخِرَةِ (۱۴) ؛
هر بنده روزهدارى، هنگام افطارش، یك دعاى مستجاب دارد، كه آن، یا در دنیا به او داده مىشود و یا براى آخرتش ذخیره مىشود.
روایت شده شده که :
هر گاه مىتوانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پیش از آن كه افطار كنى، بخوانى، بهتر آن است كه قبل از افطار كردن، نماز بخوانى؛ و اگر از كسانى بودى كه دلت پیش افطار كردن بود و میل تو، تو را از نماز مشغول مىكرد، اوّل، افطار كن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز این كه شرط است كه پرداختن به افطار پیش از نماز، سبب نشود كه وقت نماز بگذرد.
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
ثَلاثَةٌ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُم: الصّائِمُ حَتّى یُفطِرَ، وَالإِمامُ العادِلُ، و دَعوَةُ المَظلومِ(۱۵) ؛
سه نفرند كه دعایشان رد نمىشود: روزهدار، تا آن كه افطار كند؛ پیشواى دادگر؛ و نفرین ستمدیده.
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
أربَعَةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ حَتّى تُفتَحَ لَهُم أبوابُ السَّماءِ و تَصیرَ إلَى العَرشِ: … وَالصّائِمُ حَتّى یُفطِرَ (۱۶)؛
چهار نفرند كه دعایى از آنان رد نمىشود، تا آن كه درهاى آسمان براى آنان گشوده شود و دعایشان به عرش برسد: … (یكی از آنان) روزهدار، تا آن كه افطار كند.
خواندن دعای پیش از افطار
– إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله كانَ إذا أفطَرَ قالَ:
بِسمِ اللهِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ، تَقَبَّل مِنّی إنَّكَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ (۱۷) ؛
پیامبر صلى الله علیه و آله، هر گاه افطار مىكرد، مىگفت: «به نام خدا. خدایا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم. از من بپذیر! همانا تو شنواى دانایى.»
– عمل الیوم واللیلة عن ابن عبّاس:
كانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله إذا أفطَرَ یَقولُ:اللّهُمَّ لَكَ صُمنا و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّكَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ(۱۸) ؛
به نقل از ابن عبّاس ـ پیامبر خدا، هر گاه افطار مىكرد، مىگفت: «خدایا! براى تو روزه گرفتیم و بر روزىِ تو افطار كردیم. پس از ما بپذیر! همانا تو شنواى دانایى.»
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
إذا قُرِّبَ إلى أحَدِكُم طَعامٌ و هُوَ صائِمٌ فَلیَقُل: بِاسمِ اللهِ وَالحَمدُللهِِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ و عَلَیكَ تَوَكَّلتُ، سُبحانَكَ و بِحَمدِكَ، تَقَبَّل مِنّی إنَّكَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ(۱۹) ؛
هر گاه نزدیك یكى از شما كه روزه است، غذایى آوردند، بگوید: «به نام خدا، و حمد از آنِ خداست. خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم و بر تو توكّل نمودم. تو منزّهى و تو را مىستایم. از من بپذیر! همانا تو شنواى دانایى.»
– عمل الیوم واللیلة عن معاذ:
كانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله إذا أفطَرَ قالَ: الحَمدُللهِِ الَّذی أعانَنی فَصُمتُ، و رَزَقَنی فَأَفطَرتُ(۲۰) ؛
پیامبر خدا، هر وقت افطار مىكرد، مىگفت: «سپاس، خدایى را كه مرا یارى كرد تا روزه گرفتم و روزىام داد تا افطار كردم.»
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ دَعوَةً: اللّهُمَّ إنّی أسأَلُكَ بِرَحمَتِكَ الَّتی وَسِعَت كُلَّ شَیءٍ أن تَغفِرَ لی ذُنوبی(۲۱) ؛
روزهدار را هنگام افطارش، دعایى چنین است: «پروردگارا! تو را به آن رحمتت كه هر چیز را فرا گرفته است، مىخوانم كه گناهانم را بیامرزى.»
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
هر بنده روزهدارى، هنگام افطارش، یك دعاى مستجاب دارد، كه آن، یا در دنیا به او داده مىشود و یا براى آخرتش ذخیره مىشود.
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
ما مِن عَبدٍ یَصومُ فَیَقولُ عِندَ إفطارِهِ: «یا عَظیمُ یا عَظیمُ؛ أنتَ إلهی لا إلهَ لی غَیرُكَ، اِغفِر لِیَ الذَّنبَ العَظیمَ؛ إنَّهُ لا یَغفِرُ الذَّنبَ العَظیمَ إلاَّ العَظیمُ» إلاّ خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ(۲۲)؛
هیچ بندهاى نیست كه روزه بگیرد و هنگام افطارش بگوید: «اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هیچ معبودى جز تو نیست. گناه بزرگ مرا بیامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمىآمرزد» ، مگر آن كه از گناهانش بیرون مىآید ، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.
– قال الإمام الباقر علیه السلام:
جاءَ قَنبَرٌ مَولى عَلِیٍّ علیه السلام بِفِطرِهِ إلَیهِ … فَلَمّا أرادَ أن یَشرَبَ قالَ: بِاسمِ اللهِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمنا و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّكَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ(۲۳) ؛
قنبر، غلام على علیه السلام، افطارى را نزد وى آورد… . چون خواست بیاشامد، فرمود: «به نام خدا . خداوندا! براى تو روزه گرفتیم و با روزىِ تو افطار كردیم. پس، از ما بپذیر! همانا تو شنواى دانایى.»
– قال الإمام الكاظم عن آبائه علیهمالسلام:
إذا أمسَیتَ صائِما فَقُل عِندَ إفطارِكَ: «اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ و عَلَیكَ تَوَكَّلتُ» یُكتَب لَكَ أجرُ مَن صامَ ذلِكَ الیَومَ(۲۴) ؛
امام كاظم علیه السلام به نقل از پدرانش علیهمالسلام فرمود: چون روزه بودى، هنگام افطار خویش بگو: «خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم و بر تو توكّل نمودم» تا برایت پاداش كسى را بنویسند كه آن روز را روزه داشته است.
– قال الإمام الرضا علیه السلام:
مَن قالَ عِندَ إفطارِهِ: «اللّهُمَّ لَكَ صُمنا بِتَوفیقِكَ و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا بِأَمرِكَ، فَتَقَبَّلهُ مِنّا وَاغفِر لَنا إنَّكَ أنتَ الغَفورُ الرَّحیمُ» غَفَرَ اللهُ ما أدخَلَ عَلى صَومِهِ مِنَ النُّقصانِ بِذُنوبِهِ (۲۵)؛ هر كس هنگام افطارش بگوید: «خداوندا! با توفیق تو، برایت روزه گرفتیم و به فرمان تو با روزىات افطار كردیم. پس، آن را از ما بپذیر و ما را بیامرز! همانا تو آمرزنده مهربانى»، خداوند، كاستىهایى را كه او با گناهانش بر روزهاش وارد كرده، مىآمرزد.
افطار با خرما یا كشمش یا شیرینى یا شیر یا آب وِلَرم
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
أفضَلُ ما یَبدَأُ بِهِ الصّائِمُ بِزَبیبٍ أو شَیءٍ حُلوٍ(۲۶) ؛
برترین چیزى كه روزهدار، افطارش را با آن آغاز مىكند، كشمش یا چیزى شیرین است.
– قال الإمام الصادق علیه السلام:
كانَ رَسولُ الله صلى الله علیه و آله أوَّلُ ما یُفطِرُ عَلَیهِ فی زَمَنِ الرُّطَبِ الرُّطَبُ، و فی زَمَنِ التَّمرِ التَّمرُ(۲۷) ؛
اوّلین چیزى كه پیامبر خدا روزهاش را با آن افطار مىكرد، در زمانِ رُطَب، رطب بود و در زمانِ خرما، خرما. (رُطَب، خرماى رسیده است و تَمر، خرماى خشك.)
– قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
مَن أفطَرَ عَلى تَمرٍ حَلالٍ، زیدَ فی صَلاتِهِ أربَعُمِئَةِ صَلاةٍ(۲۸) ؛
هر كس با خرماى حلال افطار كند، به پاداش نمازش به اندازه چهارصد نماز افزوده مىشود.
– قال الإمام الباقر علیه السلام:
كانَ رَسولُ الله صلى الله علیه و آله إذا صامَ فَلَم یَجِدِ الحَلواءَ أفطَرَ عَلَى الماءِ(۲۹) ؛
پیامبر خدا، هر گاه روزه بود و حلوا (شیرینى) نمىیافت، با آب افطار مىكرد.
رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند:
هیچ بندهاى نیست كه روزه بگیرد و هنگام افطارش بگوید: «اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هیچ معبودى جز تو نیست. گناه بزرگ مرا بیامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمىآمرزد» ، مگر آن كه از گناهانش بیرون مىآید ، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.
– قال الإمام الصادق علیه السلام:
كانَ رَسولُ الله صلى الله علیه و آله إذا أفطَرَ بَدَأَ بِحَلواءَ یُفطِرُ عَلَیها، فَإِن لَم یَجِد فَسُكَّرَةٍ أو تَمَراتٍ، فَإِذا أعوَزَ ذلِكَ كُلُّهُ فَماءٍ فاتِرٍ، و كانَ یَقولُ: یُنَقِّی المَعِدَةَ وَالكَبِدَ، …(۳۰) ؛
پیامبر خدا، هر گاه افطار مىكرد، با حلوا (شیرینى) آغاز مىكرد و اگر نمىیافت، با شِكر یا چند خرما و اگر اینها هم نبودند، با آب ولرم افطار مىكرد و مىفرمود: «معده و كبد را تمیز مىكند و بو و دهان را خوشبو مىسازد و دندانها را محكم مىكند و سیاهى چشم را تقویت مىكند و مردمك چشم را پر نور مىسازد و گناهان را كاملاً مىشوید و هیجان و رگها و صفراى غالب را مىنشاند و بلغم را قطع مىكند و حرارت معده را آرام مىكند و سردرد را مىبرد.»
– قال الإمام الباقر علیه السلام:
إنَّ عَلِیّا علیهالسلام كانَ یَستَحِبُّ أن یُفطِرَ عَلَى اللَّبَنِ(۳۱) ؛
على علیهالسلام خوش مىداشت كه با شیر، افطار كند.
– قال الامام الصادق علیه السلام:
الإِفطارُ عَلَى الماءِ یَغسِلُ الذُّنوبَ مِنَ القَلبِ (۳۲) ؛
افطار با آب، آلودگىها را از دل مىشوید.
پی‌نوشت‌ها:
۱- صحیح البخاری: ۲/ ۶۹۲/۱۸۵۶، صحیح مسلم: ۲/۷۷۱/۴۸، سنن الترمذی: ۳/۸۲/۶۹۹، مسند ابن حنبل: ۸/۴۲۶/۲۲۸۶۸، كنز العمّال: ۸/۵۱۱/۲۳۸۸۶ .
۲- المعجم الكبیر: ۲۵/۱۶۳/ ۳۹۵، اُسدالغابة: ۷/۳۱۰/۷۴۲۶، الفردوس: ۲/۱۰/۲۰۸۴، سلسلة الأحادیث الصحیحة: ۴/۳۷۵ /۱۷۷۳، كنز العمّال: ۸/۵۱۰/۲۳۸۷۹ .
۳- تاریخ دمشق: ۵۲/۱۳۸/۱۰۹۵۶ عن أنس، كنز العمّال: ۸/۵۱۱/۲۳۸۹۰ .
۴- تهذیب الأحكام: ۴/۱۹۸/۵۷۰، مصباح المتهجّد: ۶۲۶ .
۵- المقنعة: ۳۱۸ .
۶- تهذیب الأحكام: ۴/۱۹۹/۵۷۵، الإقبال: ۱/۲۳۷، بحارالأنوار: ۹۸/۸/۲ .
۷- عیون أخبارالرضا علیهالسلام: ۲/۱۸۲/۵، بحار الأنوار: ۹۶/۳۱۴/۱۲٫
۸- المقنعة : ۳۱۸ .
۹- فضائل الأشهر الثلاثة: ۹۶/۸۰ ، بحارالأنوار: ۹۶/۳۱۸/۱۰ .
۱۰- الكافی: ۴/۶۸/۳، المحاسن: ۲/۱۵۸/۱۴۳۲، من لا یحضره الفقیه: ۲/۱۳۴/۱۹۵۵، مكارم الأخلاق:۱/۲۹۷/۹۳۰، المناقب لابن شهر آشوب: ۴/۱۵۵، بحارالأنوار : ۹۶/۳۱۷/ ۶٫
۱۱- الإقبال: ۱/۲۴۰ .
۱۲- سنن ابن ماجه:۱/۵۵۷/۱۷۵۳، المستدرك على الصحیحین:۱/۵۸۳/۱۵۳۵، الدعاء للطبرانی: ۲۸۶/۹۱۹، كنز العمّال: ۸/۴۴۷/۲۳۵۸۵؛ بحارالأنوار: ۹۶/۲۵۵/۳۳ .
۱۳- مسند الشهاب: ۲/۱۲۸/۱۰۳۱، الدعوات: ۲۶/۴۴ .
۱۴- نوادر الاُصول: ۱/۱۹۰، كنز العمّال: ۸/۴۵۱/۲۳۶۱۳ .
۱۵- سنن الترمذی: ۵/۵۷۸/۳۵۹۸ ، سنن ابن ماجه:۱/۵۵۷/۱۷۵۲، مسند ابن حنبل: ۳ /۱۷۱/۸۰۴۹، صحیح ابن حبّان: ۸/۲۱۵/۳۴۲۸، السنن الكبرى: ۳/۴۸۱/۶۳۹۳ .
۱۶- الكافی: ۲/۵۱۰/۶، من لایحضره الفقیه: ۲/۲۲۶/۲۲۵۵، فضائل الأشهر الثلاثة: ۸۶/۶۴، الأمالی للصدوق: ۳۳۷/۳۹۴٫
۱۷- الدعاء للطبرانی: ۲۸۶/۹۱۸، المعجم الصغیر: ۲/۵۲، المعجم الأوسط : ۷/۲۹۸/۷۵۴۹، كنز العمّال: ۷/۸۱/۱۸۰۵۷ .
۱۸- عمل الیوم واللیلة لابن السنی: ۱۶۹/۴۸۰، المعجم الكبیر: ۱۲/۱۱۴/۱۲۷۲۰٫
۱۹- كنز العمّال: ۸/۵۰۹/۲۳۸۷۳٫
۲۰- تاریخ بغداد: ۱۲/۷۵/۶۴۸۲، الأذكار: ۱۷۲، كنز العمّال: ۷/۸۱/۱۸۰۵۸٫
۲۱- المستدرك على الصحیحین: ۱/۵۸۳/۱۵۳۵، سنن ابن ماجه: ۱/۵۵۷/۱۷۵۳، مستدرك الوسائل: ۷/۳۶۱/۸۴۱۷ .
۲۲- الإقبال: ۱/۲۴۰، البلد الأمین: ۲۳۱، المصباح للكفعمی: ۸۳۲، بحار الأنوار: ۹۸/۱۱/۲؛ تاریخ دمشق: ۵۴/۲۳۸/۱۱۴۷۹، كنز العمّال: ۸/۶۱۴/۲۴۴۰۰ .
۲۳- تهذیب الأحكام: ۴/۲۰۰/۵۷۸، مصباح المتهجّد: ۶۲۶/۷۰۴، بحار الأنوار: ۴۰/۳۳۹/۲۴٫
۲۴- الإقبال: ۱/۲۴۶، بحارالأنوار: ۹۸/۱۵/۲ .
۲۵- فضائل الأشهر الثلاثة: ۹۶/۸۱، بحار الأنوار: ۹۶/۳۱۲/۶ .
۲۶- الفردوس: ۱ /۳۵۸/۱۴۴۵، بحارالأنوار: ۶۲/۲۹۶ .
۲۷- الكافی:۴/۱۵۳/۶، المحاسن:۲/۳۴۱/۲۱۷۳، دعائم الإسلام: ۲/۱۱۱/۳۶۳، بحار الأنوار: ۹۶/۳۱۴/۱۵ .
۲۸- الإقبال: ۱/۲۴۲، بحارالأنوار: ۹۸/۱۲/۲٫
۲۹- الكافی:۴/۱۵۲/۱٫
۳۰- الكافی: ۴/۱۵۳/۴، المقنعة: ۳۱۷، مكارم الأخلاق: ۱/۶۹/۸۶، روضة الواعظین:۳۴۱، بحار الأنوار: ۱۶/۲۴۲٫
۳۱- تهذیب الأحكام: ۴/۱۹۹/۵۷۴، الإقبال:۱/۲۴۲، المحاسن: ۲/۲۹۲/۱۹۵۷، بحار الأنوار: ۹۸/۱۲/۲ .
۳۲- الكافی: ۴/۱۵۲/۳، تهذیب الأحكام: ۴/۱۹۹/۵۷۲، ثواب الأعمال: ۱۰۴/۱، الإقبال:۱/۲۴۲، الدعوات: ۷۹/۱۹۵٫
نظرات