غفلت كه يكى از موانع سير انسان به سوى خداست، از نظر فرهنگ دين، رجس و چرك است. اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايد: « الغفلة ضلال النفوس[۱] »؛ غفلت، گمراهى جان است. از مناجات شعبانيه نيز استفاده مىشود كه غفلت، چرك جان آدمى است. امامان معصوم عليهم السلام در مناجات مزبور به خدا عرض مىكردند: خدايا! […]
غفلت كه يكى از موانع سير انسان به سوى خداست، از نظر فرهنگ دين، رجس و چرك است. اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايد: « الغفلة ضلال النفوس[۱] »؛ غفلت، گمراهى جان است.
از مناجات شعبانيه نيز استفاده مىشود كه غفلت، چرك جان آدمى است. امامان معصوم عليهم السلام در مناجات مزبور به خدا عرض مىكردند: خدايا! ما از تو شاكريم كه دلهايمان را از چرك غفلت پاك كردى: « فشكرتك با دخالي في كرمك و لتطهير قلبي من اوساخ الغفلة عنك[۲]» و البته اين تعبيرها كنايه نيست. بعضى مىپندارند كه تعبير از فضيلت و رذيلت اخلاقى به طهارت، كنايه و مجاز است؛ اما اين پندارى باطل است؛ زيرا انسان، گذشته از اين كه ظاهرى دارد، باطنى هم دارد، و باطنها در قيامت ظهور مىكند. در قيامت، برخى نورانى، سفيد رو و روسفيد و برخى ديگر، سيه رو، رو سياه و چركينند و غسلين (چركابه) كه طعام تبهكاران است: «فليس له اليوم ههنا حميم ولا طعام الا من غسلين لا ياكله الا الخاطئون[۳]» از غفلتها نشئت مىگيرد.
منشا هر آفتى كه از بيرون دامنگير ما مىشود، غفلت درون ماست و اگر در درون ما قلعه اعتقاد و التفات وجود داشته باشد آسيبى به ما نمىرسد؛ چون: « هر آن غافل زند غافل خورد تير». در روايات آمده است: هيچ پرندهاى در حال ذكر تير نمىخورد و هر تيرى به هر پرنده يا حيوان ديگر در ميدان شكار اصابت كند، در حال غفلت اوست. امام صادق عليه السلام مىفرمايد: «ما من طير يصاد في بر ولا بحر ولا يصاد شي ء من الوحوش الا بتضييعه التسبيح[۴]». همچنين آن حضرت مىفرمايد: صاعقه به ذاكر خداوند اصابت نمىكند: « ان الصاعقة لا تصيب ذاكرا لله عزوجل»[۵] . اين گونه معارف، گذشته از جنبه علمى و اعتقادى براى ما اثرى تربيتى دارد تا از خدا و آيات او غافل نباشيم.
غفلت از خدا و آيات او با تهذيب روح، سازگار نيست؛ زيرا روح انسان هر لحظه در برابر خاطرات تلخ و شيرين، حالت تازهاى دارد و در برابر هر حالت تازه، حكم جديدى طلب مىكند و حكم جديد را فن اخلاق بر عهده مىگيرد. كسى كه از پديدههاى درون خود غافل باشد، از درك موضوعات اخلاقى عاجز است و آنگاه از تشخيص احكام اخلاقى آنها هم ناتوان است و در اين صورت ناخواسته به دام گناه مىافتد. به همين جهت دستور پرهيز از غفلت به ما دادهاند. امام صادق عليه السلام فرمودند: « اياكم و الغفلة فانه من غفل فانما يغفل عن نفسه[۶]» از غفلت بپرهيزيد؛ زيرا به زيان جان شماست. پرهيز از غفلت براى پرهيز از زيانهاى جان آدمى است و انسان بايد در سود و زيان خود، موضوعات و احكام را يكى پس از ديگرى خوب تشخيص بدهد.
اين حديث نورانى به منزله آيه « و من يبخل فانما يبخل عن نفسه[۷] » است؛ اگر كسى بخل ورزد، به زيان خود بخل مىورزد و چيزى را كه بايد براى آينده خود صرف كند صرف نمىكند.
خداى سبحان در قرآن كريم مىفرمايد: « و ما تقدموا لانفسكم من خير تجدوه عندالله[۸] » هر كار خيرى كه براى خدا انجام دهيد وقتى به مهمانى خدا برسيد، مىبينيد در كنار سفره همان كار خير نشستهايد. هرگز خدا به عهد خود خيانت نمىكند: « اوفوا بعهدى اوف بعهدكم [۹]» و هيچ كس با وفاتر از خدا نيست: « من اوفى بعهده من الله [۱۰]» .
غفلتهايى كه در مورد حفظ مال و مانند آن است، ضرر دنيايى دارد؛ ولى غفلت از تزكيه و نزاهت روح، غفلت از جان است و خسارت بزرگى در پى دارد؛ چون سرمايه از دست مىرود. اين كه خدا عدهاى را خاسر معرفى مىكند: «و العصر ان الانسان لفى خسر[۱۱]» براى همين است كه عدهاى بر اثر غفلت، از خويشتن خويش جدا مىشوند. شيطان هم با مال و جاه و منصب انسانها كارى ندارد و تنها با ايمان آنها كار دارد. اگر شيطان جان ما را شكار كند و به دام بيندازد، آنگاه دست و پاى ما در گرفتن مال حرام و رفتن به جاى آلوده باز، ولى در انجام كارهاى خير، بسته مىشود.
[۱] – شرح غررالحکم، ج۱، ص۳۶۹
[۲] – مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه
[۳] – سوره حاقه، آیات ۳۵ الی ۳۷
[۴] – بحارالانوار، ج۶۱ ، ص۲۴
[۵] – بحارالانوار، ج۹۰، ص۱۵۶
[۶] – بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۲۷
[۷] – سوره محمد(ص)، آیه ۳۸
[۸] – سوره بقره، آیه۱۱۰
[۹] – سوره بقره، آیه۴۰
[۱۰] – سوره توبه، آیه ۱۱۱
[۱۱] – سوره عصر آیات ۱و۲
نظرات